Xét về nguyên tắc tổ chức và hoạt động, hệ thống chính trị nước ta bao gồm nhiều thành tố, nhiều tổ chức với những vị trí, chức năng, nhiệm vụ khác nhau, do đó có cách thức tổ chức bộ máy, nội dung và phương thức hoạt động cụ thể khác nhau, nhưng đểu thông nhất và hướng đến mục tiêu chung là xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Trong hệ thống chính trị thì tổ chức Đảng, tổ chức Nhà nước và các đoàn thể nhân dân đều cổ đặc điểm của tổ chức là đồng nhất một chủ thể, nên phương thức hoạt động được thực hiện theo nguyên tắc tập trung dân chủ, có nghĩa là mọi vấn đề có liên quan đều được dân chủ trao đổi bàn bạc, nhưng cuối cùng được thống nhất tập trung lại theo chế độ thiểu số phục tùng đa số, cấp dưới phục tùng cấp trên, địa phương phục tùng Trung ương.
Nội dung của nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và sinh hoạt của Đảng Cộng sản Việt Nam được thể hiện ởĐiều 9, Chương II Điều lệ Đảng (2006). Nguyên tắc tập trung dân chủ cũng là nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, được quy định tại Điểu 6, Chương 1, Hiến pháp năm 1992. Đây cũng là nguyên tắc tổ chức và hoạt động của các tổ chức chính trị – xã hội và đoàn thể nhân dân trong hệ thống chính trị. Riêng đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thì khác. Nét nổi bật của tổ chức Mặt trận là tính xã hội rộng rãi, tập hợp đông đảo mọi lực lượng của dân tộc trong hình thức một liên minh chính trị với nhiều đối tượng, thành phần tham gia, không đồng nhất một chủ thể. Với Mặt trận, yêu cầu quan trọng nhất là động viên mọi tổ chức, cá nhân nêu cao lòng yêu nước, tinh thần tự lực, tự cường, đoàn kết góp phần tích cực nhất vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong Mặt trận, tinh thần chủ đạo là hòa hợp dân tộc, mở rộng đồng thuận và thu hẹp sự khác biệt, hướng tới tương lai. Vì vậy, phương thức, nguyên tắc hoạt động phù hợp nhất đối với Mặt trận là “tự nguyện, hiệp thương dân chủ, phôi hợp và thông nhất hành động”. Nguyên tắc này được quy định tại Điểu 3 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Bản chất của nguyên tắc này phản ánh tính hiệp thương dân chủ của nó.
